نجات فرد برق گرفته
چگونگی نجات فرد برق گرفته از تیر های برق
ابتدا باید بدانیم که برق گرفتگی چگونه به وجود می آید؟همان گونه که می دانیم فرد در تماس با برق اگر با سطح زمین ودیوارها در تماس باشد با بسته شدن سیکل از طریق سیم برق ، بدن وزمین دچار برق گرفتگی می شود که تیر برق به عنوان زمین محسوب خواهد شد. پس از تماس با ارگان های مربوط به این گونه حوادث از جمله : آتش نشانی ، اکیپ اتفاقات اداره ی برق و نیروی انتظامی و اورژانس در محل حاضر شده و به ارزیابی وضعیت خواهند پرداخت و با تعامل و هماهنگی در صدد رفع مشکل بر خواهند آمد. ابتدا باید عوامل خطرآفرین را از محیط دور کرد یا بر طرف کرد، بنابراین گروه اتفاقات شبکه ی برق به قطع برق مسیر مبادرت می ورزند تا راه برای نجات فرد برق گرفته هموار گردد، سپس برای اطمینان بیشتر به ارت کردن شبکه ی تحت عملیات پرداخته. بعضی از تیر برق ها خود دارای سیستم محافظت زمین ( ارت ) هستند ولی اکثر تیرهای برق فاقد این نوع سیستم بوده ، برای این منظور باید از دستگاه ارت موقت استفاده کنیم.
برای ارت کردن موقت باید ابتدا میله ی ارت را در فاصله ی معین از محل عملیات درمرطوب ترین نقطه از زمین کاشته و اگرمیزان مقاومت زمین در حد دلخواه نبود، باید مقداری آب به همراه موادی کاهنده ی مقاومت زمین به آن اضافه نمود تا مقاومت آن کاهش یابد.
لزوم ایجاد ارت را می توان به گونه ی زیر بیان نمود:
به دلیل القای جریان برق از شبکه های رو گذر یا مانور اکیپ های دیگر در مسیر و همچنین روشن نمودن موتور ژنراتور توسط مشترکین ، بیمارستان ها و کارخانه جات و غیره که ممکن است به طور اشتباه کلید برگشت برق شبکه را قطع ننمایند، محل کار را در مقابل آسیب های ذکر شده برای ما ایمن می کند.
پس از برطرف کردن عوامل خطر زا، نیروهای امداد که خود لباس های عایق و دستکش ها و چکمه های عایق به تن کرده اند از نردبان مخصوص به سمت فرد برق گرفته بالا رفته و به بررسی چگونگی وضعیت برق گرفته می پردازند.
ابتدا باید فهمید که شخص زنده است یا مرده ، آیا بدن او به جایی گیر کرده یا خیر.
دست های شخص برق گرفته به سیم ها خشک شده یا خیر. در صورت زنده بودن دچار شوک و حمله ی قلبی شده یا خیر سپس تمامی اطلاعات را در اختیار سر گروه که در پایین حضور دارد و عملیات را رهبری می کند قرار می دهیم تا او با همفکری با دیگران برای هر چه سریع تر نتیجه گرفتن تلاش کند.
سپس شخص امداد گر کمربند را به شخص برق گرفته متصل کرده و طناب نجات را به کمربند بسته، سپس گیره های طناب نجات را به تکیه گاهی محکم بسته و در این مرحله به جدا کردن فرد برق گرفته از تیر اقدام می کنیم.
اگر بدن شخص به راحتی از تیر جدا نشود برای بریدن سیم ها و آزاد کردن شخص باید از قیچی ها و تبرهای عایقی که می تواند ولتاژ تا سقف 22 کیلو ولت را تحمل نمایند استفاده کنیم.
امداد گر، شخص برق گرفته را در هنگام پایین آوردن از تیر همراهی می نماید تا مانع از تاب خوردن مصدوم و برخورد او با تیر و سیم های برق شود.
زمانی که مصدوم به سطح زمین می رسد، امدادگران در صورت زنده بودن شخص برای انجام کمک های اولیه در محل حاضر شده. اگر شخص دچار شکستگی شده باشد ، عضو شکسته را ثابت نگاه داشته. اگر دچار ایست قلبی شده باشد عملیات احیا را انجام می دهند. سپس شخص را به مرکز درمانی می برند.
اکیپ اداره ی برق نیز سیم های ارت موقت را جدا نموده و پس از اطمینان از سالم بودن شبکه، دستور وصل برق را صادر می کنند. آتش نشانان نیز کلیه ی وسایل به کار رفته را جمع آوری نموده و به پایگاه باز می گردند.
زمین کردن حفاظتی:
اول زمین کردن:
درتمامی تأسیسات الکتریکی، بخصوص تأسیسات فشارقوی،زمین کردن یکی از مهم ترین واساسی ترین اقداماتی است که برای رفاه و سلامتی و اصولا ادامه زندگی اشخاصی که به نحوی با این پست ها در تماس هستند و حتی در خارج از پست در رفت وآمد می باشند، باید با دقت هر چه تمام تر و با توجه به قواعد و قوانینی که بدین منظور تحریر شده است انجام می گیرد.
درتأسیسات برقی دو نوع زمین کردن وجود دارد که ما یکی را «زمین کردن حفاظتی» و دیگری را «زمین کردن الکتریکی» می نامیم.
1- زمین کردن حفاظتی:
زمین کردن حفاظتی عبارتست از زمین کردن کلیه قطعات فلزی تأسیسات الکتریکی که در ارتباط مستقیم (فلز با فلز) با مدار الکتریکی قرار ندارند. این زمین کردن بخصوص برای حفاظت اشخاص در مقابل اختلاف سطح تماسی زیاد به کار برده می شود.
بدین منظور در پست های فشارقوی باید تمام قسمت های فلزی که در نزدیکی وهمسایگی با فشار قوی قرار گرفته اند و امکان تماس عمدی یا سهوی با آن ها موجود است، به تأسیسات زمینی که برای این منظور احداث شده است (زمین حفاظتی)، متصل و مرتبط گردند. این قسمت ها عبارتند از ستون ها و پایه های فلزی، درب ها و نرده های فلزی، قسمت های فلزی در دسترس تمام دستگاه های اندازه گیری ، ایزولاتورها، مقره های عبوری، بخصوص قسمت های فلزی که برای کار کردن با دستگاه ها باید آنها را لمس کرد و در دست گرفت، مثل چرخ های فرمان، انواع و اقسام تنظیم کننده ها و رگولاتورها، دسته کلیدها وغیره. زیرا در این قسمت ها در اثر عبور جریان خیلی کم نیز عضلات دست به طوری منقبض می شود که باز کردن و رهایی پیدا کردن از آن غیرممکن و محال به نظر می رسد و عاقبتی وخیم و اسفناک برای تماس گیرنده خواهد داشت.
بدین منظور و برای جلوگیری از هر حادثه ای باید زمین حفاظتی به نحوی تأسیس گردد که قسمتی ازمسیر جریان که توسط تماس اعضای بدن انسان اتصالی می شود(دست و پا و یا دو دست یا دو پا) دارای تفاوت پتانسیل یا افت ولتاژ زیاد نباشد. افت ولتاژ بستگی به شدت جریان و مقاومت مسیر جریان دارد. شدت جریان قابل محاسبه و در ضمن غیرقابل پیشگیری است.
لذا برای کوچک نگه داشتن افت ولتاژ باید مقاومت مسیر جریان حتی المقدور کوچک نگه داشته شود. به طور مثال اگر یک مقره عبوری که در دیوار مرطوبی نصب شده است، بشکند و سیم فشارقوی با دیوار تماس پیدا کند و جریان اتصال زمین در این حالت 25 آمپر و مقاومت هر متر دیوار 10 اهم باشد، مابین دو نقطه از دیوار که انسان با آن تماس دارد (فاصله دست و پا تقریبا 2 متر) اختلاف پتانسیلی برابر با:
U = I . R = 25 . 2 .10 = 500 volt
به وجود می آید که مسلما برای انسان خطرناک است ولی اگر پایه فلزی مقره که به دیوار محکم شده به وسیله یک سیم نسبتا ضخیم به زمین وصل شود، در موقع اتصال بدنه یا اتصال زمین، قسمت عمده جریان اتصالی از این سیم عبور خواهد کرد و کلیه قسمت های دیوار هم پتانسیل سیم در آن نقطه قطع خواهدشد. لذا افت ولتاژ در امتداد دیوار ناچیز شده و برای انسان خطری ایجاد نخواهد کرد.
عامل مؤثر خطر برای انسان یا هر موجود زنده دیگر، جریان می باشد که البته وجود اختلاف پتانسیل است که باعث عبور این جریان می گردد. درفشارضعیف جریان های 1 تا 1/0 آمپر که از قلب می گذرد، خطر جانی دارد.
آزمایش ها و بررسی های مختلف نشان داده است که:
1- جریان هایی تا 02/0 آمپر برای انسان قابل تحمل است.
2- جریان های تا حدود 05/0 آمپر خطرناک و جریان های از 1/0 آمپر به بالا خطر جانی دارد.
عبورجریان از قلب باعث می شود که عمل منظم تپش قلب نامنظم شده و در رسیدن خون به مغز وقفه ای حاصل گردد، در نتیجه انسان پس از چند دقیقه به هلاکت می رسد.
برای نجات برق زده بلادرنگ از تنفس مصنوعی کمک گرفته شود که بهترین نوع آن از راه دهان به دهان است.
شدت جریان مهلک و مقاومت بدن انسان ها متفاوت است. مقاومت بین اعضای مختلف بدن انسان به طور متوسط برابر است با:
دست و دست: تقریبا 4000 اهم
دست و پا: تقریبا 4500 اهم
پا و پا : تقریبا 6500 اهم
هر دو دست و دو پا: تقریبا 1800 اهم
در ضمن بدن مرطوب و دست های عرق کرده باعث کم شدن مقاومت و عبور جریان زیادتری می شود، لذا می توان گفت که حتی اختلاف پتانسیل 20 ولت نیز محسوس و اختلاف سطح 60 ولت ممکن است خطر جانی داشته باشد.
البته اثر مرگبار جریان، بستگی به فرکانس دارد که 50 هرتز خطرناک ترین آنها می باشد. جریان، در فرکانس های زیاد نمی تواند موجبات منقبض شدن اعضای بدن انسان را فراهم سازد. به طوری که عبورجریان به شدت چندین آمپر با فرکانس خیلی زیاد نیز ممکن است برای انسان بی خطر باشد و به همین جهت است که در پزشکی از جریان با فرکانس زیاد برای درمان استفاده می شود.
در برق گرفتگی فشارقوی جریان هایی از 1 تا 100 آمپر و بیشتر ممکن است از بدن انسان عبور کند بدون این که مستقیما باعث از کار افتادن قلب شود. ولی درعوض این جریان های شدید باعث خراب کردن و سوزاندن بافت های بدن به خصوص تجزیه آب بدن می شود و به کلیه، آسیب فراوان می رساند. در ضمن عبور جریان زیاد از بدن باعث سوزاندن محل ورود و زخم برداشتن عمیق در محل خروج جریان می شود که ممکن است متعاقبا منجر به مرگ گردد.
در خاتمه بد نیست متذکر شویم که بعضی از حیوانات به خصوص اسب ها در مقابل جریان های زمین حساس تر و مستعدتر از انسان ها می باشند که شاید این مستعد بودن به علت ضربان قلب آن ها، بزرگتر بودن فاصله قدم آنها و اختلاف سطح قدمی که آنها از زمین برداشت می کنند ، باشد.
2-زمین کردن الکتریکی:
"زمین کردن الکتریکی" یعنی زمین کردن نقطه ای از دستگاه های الکتریکی و ادوات برقی که جزئی از مدار الکتریکی می باشند. مثل زمین کردن مرکز ستاره سیم پیچی ترانسفورماتور و یا ژنراتور و یا زمین کردن سیم وسط یا سیم مشترک دو ژنراتور جریان دایم سری شده.(Mp )
زمین کردن الکتریکی دستگاه ها به خاطر کار صحیح دستگاه ها و جلوگیری از ازدیاد فشار الکتریکی فازهای سالم نسبت به زمین در موقع تماس یکی از فازها با زمین می باشد.
زمین کردن الکتریکی سه نوع است:
الف – زمین کردن مستقیم
مثل وصل کردن مستقیم نقطه صفر ترانسفورماتور و با نقطه ای از سیم رابط بین دو ژنراتور جریان دایم به زمین.
ب- زمین کردن غیرمستقیم
مانند اتصال نقطه صفر ژنراتور توسط یک مقاومت بزرگ به زمین یا اتصال نقطه صفر ستاره ترانسفورماتور توسط سلف بزرگ به زمین (سلف پترزن یا پیچک محدود کننده جریان زمین)
پ- زمین کردن بار
در این نوع زمین کردن نقطه صفر یا هر نقطه از شبکه که دارای پتانسیل نسبت به زمین است توسط یک فیوز فشارقوی (الکترود جرقه) به زمین وصل می شود تا موقعی که مدار فیوز، باز است یعنی در حالت کار عادی شبکه، ارتباط شبکه با زمین باز است ولی در موقعی که ولتاژ زیادی شبکه را تهدید می کند، مدار فیوزها بسته می شود و بدین جهت زمین کردن باز در حقیقت نوعی از زمین کردن الکتریکی در حالت کار عادی شبکه محسوب نمی شود، از زمین الکتریکی اغلب در موقعی که دستگاه ها وشبکه برق رسانی بدون عیب نیز می باشند جریان عبور می کند در صورتی که از زمین حفاظتی فقط در صورت اتصال فازها با زمین جریان عبور می کند.
